“Sizi yaptıklarınıza pişman edeceğim Murat Bey.” Feride, ancak bizim duyabileceğimiz şekilde bunları diyor ama Play-Boy Club’da delikanlının gözlerine bakarak söylediği şarkı çok farklı. “Sesini ilk defa duyduğum zaman//Kalbim duracakmış gibi oldu bir an//Garip bir his sardı içimi birden anlamadan//Seni peri sanmıştım cennetten konuşan//**//Hayalini sordum gece rüyalardan//Kalbinde yaşadım uzak bu dünyalardan//Seni sevdim sana taptım seni tanımadan//Yandım gözlerinde aramaktan//Artık her şeyimle hasretim sana//Dünya bana zindandır senden uzakta.” Filmin adını genç kızdan duyacağımızı sanmıştık. Oysa “Seni çok seviyorum ama asla affedemem” diye haykıran delikanlı olacaktır.

“Ne olur kusuruma bakma İbo. Ben denizlerin kızıyım. Yapmacık davranışlar, dolambaçlı laflar bilmem. İçimden geldiği gibi konuşurum. Nasıl oldu bilmiyorum ama seviyorum seni.” Aşkını böyle anlatıyor genç kız. Oysa delikanlı tedirgin. ‘İçinden geldiği gibi konuşmasını’ engelleyen önemli bir sebep var. Her an ölümü bekleyen bir kalp hastasıymış. Nerde, nasıl belli değil. Doktoruna göre durumu kötü. İbrahim de bunu çabuklaştırmak için elinden geleni yapıyor zaten. Meyhane köşelerinde, içki ve sigara ile tükenen bir yaşam.

Paul Mauriat and His Orchestra’nın ‘Blooming Hits’ albümündeki (1967) ‘Mama (When My Dollies Have Babies)’ (1966) (Sonny Bono / Jacques Monty). Nermin’in, yırtılıp atılacak mektubu; “Kaç defa geldim hapishaneye, seni göremedim.

Nejat; “Fakir bir kemancının, zengin bir fabrikatörün evleneceği kıza âşık olması ne budalalık değil mi? Daha doğrusu küstahlık, kendini bilmemezlik, haksızlık. O’nun gücü, babadan kalma servetinde. Benimse şu keman çalan parmaklarımda. Aradaki fark büyük.” Doğru/yanlış kavramı zamana göre değişebiliyor. Nerime, 40’larda yazılan kitapta ‘zengin fabrikatörle’; Toplumcu fikirlerin geliştiği 61 ve 70’deki çevrimlerde ‘fakir kemancı’ ile evleniyor. Feridun Bey, ‘memurlarına ve maiyetindekilere karşı çok sert ve acımasız’. Avrupa’daki grevlere “Bizde böyle bir şey olursa fabrikayı büsbütün kapatırım ve hiçbir kuvvet beni, kapılarımı tekrar açmaya mecbur edemez” diyecek denli düşman (sf. 15). Genç kıza âşık olunca çalışanlarına daha olumlu yaklaşıyor. Yardım ediyor. 80 sonrasında “Şimdiye kadar işçiler güldü, şimdi sıra bizde”cilerin yaşamlarında hiç ‘Nerime’ olmamış galiba.

“Zaten mesut olmak için saadetin ne olduğunu düşünmeye mecbur olmamak kâfi.” Feridun’a söylüyor bunları. Nejat’a da “Sana, ‘seni seviyorum’ demeye mecbur etme beni” demişti. ‘Love Story’deki (1970) çarpıcı “Love means never having to say you’re sorry”nin benzerlerini Nejat Saydam ve Özdemir Birsel’in senaryosu, yıllarca önce kullanmış. ‘Bülbül Yuvası’, kitap olarak da çarpıcı. 5. sayfada “Eskiden büyük bir itina ve çok para sarf edilerek yapılmış olan bu ev, şimdi, yıkılmaya yüz tutmuştu” yazılı. ‘Para’ yerine ‘emek’ dense sanki ülkemiz anlatılıyor!

Görüntüde Sema Özcan’ın aydınlık, güzel yüzü; “Yeni, yepyeni bir hayat kuracağız… Bozulmaz, yıkılmaz, sapasağlam bir yuvamız olacak. Gürbüz, akıllı, namuslu çocuklar yetiştireceğiz birlikte.” 60’ların toplumcu uyanışı, Orhan’ın sözlerine böyle yansımış. “Hayatımızda geçmiş ne kadar kötü, ne kadar tatsız şey varsa unutacağız… Kupkuru bir hayatım vardı sen gelmeden önce. Şimdi mutluluktan haykırmak geliyor içimden.” O yıllardaki haykırıştan çok iz kalmadı ne yazık.

“Bu fiyata çekilmez bu hamallık… İki dükkânın yükünü ben taşıyorum. Avantanın büyüğü sana kalıyor.” Patronun verdiği parayı az bulmuş, böyle dikleniyor. “Sazdaki kızların yevmiyesini de ben veriyorum. Tadını sen çıkarıyorsun” yanıtını alacaktır! Şimdilik bir eli yağda bir eli balda ama kısa süre sonra hapishane arkadaşı Mümtaz Ener’e dert yandığını göreceğiz;

“İnsanın bir gayesi olunca gücü kuvveti 10 misli artıyor… Sevince, yaşamak bir başka güzelleşiyor. Herkesle kardeş olmak istiyorum. Bilallerle bile.” Gaddar, kürek çekerken Kaptan’a söylüyor bunları. İster kişisel ister uluslararası olsun ‘tek taraflı’ iyi niyet, kendini kandırmaktan başka bir şey değil. ‘Kardeş olmak istediklerimiz’ bunu bir zayıflık olarak algılıyorlar üstelik. Sonuçlarına acı bir şekilde katlanacaktır kahramanımız. Zaten Bilal de içlerindeki ‘intikam alevi’ için “Söner mi hiç benim aptal kardeşim. Gaddar gebermeden ateş söner mi” demişti Hüsam’a.

“Bu muharririn şimdiye kadar bizde ismini duymıyan, romanlarının birer şaheser olduğunu işitmiyen kalmamıştır. Fakat ne yazık ki eserlerinden hiçbiri Türkçeye tercüme edilmiş bulunmuyor.” Avni İnsel, “Lady Chatterley’s Lover”ın (1928) (David Herbert Lawrence) çevirisindeki (“Lady Chatterley’in Âşıkı”) (İnsel Kitabevi-İkinci Baskı, 1945) (Cihan Edebiyatı Serisi No. 17) önsözde bunları söylüyor (sf. 3). O dönem için cesur bir iş ama kendisi de 4. bölümdeki Bolşevikler ve cinsellik ile ilgili sayfaları görmezden gelmiş!

“Biliyorum, Yıldız Tepe eğlenceli bir yer değildir. Ama sen, neşenle, canlılığınla bu karanlık yere hayat ve aydınlık getirebilirsin. Senden bizi değiştirmeni istiyorum. Sakın bize benzeme. Bütün ümidim sende. İstersen bize ne büyük iyiliğin dokunabilir, bilemezsin.” Büyükanne söylüyor bunları. Sevgi ile Murat arasında bir yakınlaşma olması gerektiğini ilk anda anlamış. Adım adım bu yola taş döşemekte. Yaşanan gerilimler sonrası, genç kız oradan ayrılmak isteyince ise “Senin isteğin değil, mukadderatın isteği olacak” diyor.

“Yaşa be Sadri Abi! Öyle sıkı bir hırsızmışsın ki daha film başlamadan Efgan’ı soydun.” Mart 1966’daki gösterimde bir seyirci bunları söyleyerek sinema salonunu kahkahalara boğuyor. Çünkü jenerikte EFGAN EFEKAN’ın soyadı, ‘E’ çalındığı için(!) ‘FEKAN’ olarak yazılmış! Osman ise ‘hırsızlık’ konusunda ikircikli. Sonlara doğru “Ben suçsuzmuşum Selma, ben hırsız değilmişim yavrum” diye bağırıyor. “Ben suçsuzum, hırsız değilim” bile diyemez; “Ben suçsuzmuşum, hırsız değilmişim!”

Türkan’ı ‘uyku tutmamış’! Doğan’a “Ne güzel gece” diyor. Yaşlılıkta çok doğal olan ‘uyku tutmaması’, gençlikte ‘aşkın belirtisi’ değil midir?

“Mendil? Mendil yok. Anladım, siz benim işime yetişemez oldunuz. (Manalı bir sırıtışla) Gece(!) de yetişemez oldunuz, gündüz de.” Kendisini el bebek gül bebek giydiren üç karısına söylüyor bunları. “Olmayacak! Dördüncü karıyı getireceğiz” diye de nabız yoklayarak. “Canınız sağ olsun… Getirin ya… Dördüncü de yetmez. Paşacığım size beşinci, altıncı gelmeli” yanıtlarını alınca konuyu bağlar; “Gelecek, gelecek! O zaman hepinizi tekaüt edeceğim!” (‘Edeceğim’ sözcüğü ‘Edeceem’ şeklinde).

“Aslında benim buraya gelişimin sebebi Muallim Bey’i cezalandırmaktı. E, bir bakıma bunu yaptım da sayılır! Başını bağladım O’nun!” Maarif Müfettişi Nuri Bey, Ayşe ile Ahmet’in nişanı sırasında söylüyor bunları. İlk dakikalarda kendisi de ikilem içindeydi genç kız için; “Sesi de kendi kadar güzel. Şeytan diyor ki ‘tut kolundan at içeri’. Aman Allahım, neler söylüyorum ben! Böyle şeyler düşünmemem lazım. Ama yine de, işte, şeytan insanın aklına neler getiriyor! Ben böyle şeylere karşıyım ama yine de pek güzel!”

“Bu pis şehirde yalnız bir kadının tek başına hayatını kazanabilmesine imkân var mı? Sen de bu çirkeften çıktın, unutma.” Şarkıcı Sevda, “Ayna Recep gibi bir rezile sığınmaktan kendini alamıyorsun. Daha başka bir işle de hayatını kazanabilir insan. Her şey bu çirkefe bulanmış Beyoğlu’nda mı” diyen Haydar’a söylüyor bunları. Külhanbeylerin, zorbaların hepsinden nefret ediyordu. Ancak böylelerinin yardımına gereksinmesi var. Eskiden Abdullah Hisar’ın ‘malıydı’. Sonra Ayna Recep’in. “Bundan sonra ben kullanacağım seni” diyecektir kahramanımız! Romandaki ‘Cat’ de aynı ölçüde karamsar (sf. 62); “Bu pis dünya uğrunda ne yaşamaya değer, ne de ölmeye. Para herkesi delirtmiş.”

"Menfaatler çatıştığı zaman arada kalanların kim olduğu hiç mühim değil. Yalnız kalmayacağız Gönül. Bazı insanlar, bir müddet yanılsalar bile sonunda doğruyu görürler." Aydın söylüyor bunları ama ‘doğruyu görmek’ üzüntüden başka bir şeye yaramıyor artık. “Zamanla her şey unutulur” ve “Zamanın unutturamayacağı şeyler de vardır” diyorlardı. Bunca yıl sonra kim haklı çıktı acaba?

“İşte meslek hayatımın en hazin, beni en çok üzen olayı böyle bitti. Menderes Köprüsü’nden her geçişte yaralarım tekrar deşilir ve ben o olayı tekrar yaşarım.” İzzet Günay, filmin çevrildiği günlerde, eşi Semine Hanım’ı kaybetmenin (04 Mayıs 1968) acısını yaşıyordu. Son sahnede söylediği sözler büyük olasılıkla hâlâ geçerlidir. 21 Haziran 1958, Cumartesi günü nikâh dairesinde başlayıp Zincirlikuyu’da sona eren 10 yıllık beraberlik.

“Aşk ne harp dinler ne zelzele. Öylesi için daima vakit vardır.” Barsimon, yüzyıllar öncesinden böyle sesleniyor. Güldal ve Fahir çok şanslı. Bu mutluluğu üç kez yaşıyorlar. Aklımızı kurcalayan soruyu (filmdeki değil) romandaki genç kız soruyor (sf. 41); “Peki ama ben niçin sizin gibi o eski hayatlarımızı hatırlamıyorum?” Aldığı yanıt; “Her insanda bu hassa (özellik) olmuyor.” Bu ‘hassa’ sadece erkeklerde olsa gerek çünkü Besim ve Fahir dışında o günleri anımsayan yok! Üstelik yalnız iki bin yıl için geçerli. Daha öncesini Onlar da bilmiyor!

Çete reisi Turgut; “Ne haltın olursa olsun. İşe kadın karıştırılmasından hoşlanmam. Sözlerimi dinlemeyenler de beni sinirlendirirler.” ‘Yalnız gelmesini’ tembih etmişti Rıfat’a. Bizimki ise kolyeyi çalmış, vaat edilen parayı kapmak için, kolunda Jale, damlamış. “Yabancı değil ki, sevgilim” ve biraz sonra “Nişanlım” diyerek savunur kendini. Bu konuda kararsız ‘Rıfocuk’. Evdeyken de “Nesin bilmem ama bu halinle tam bana göresin” diyerek yapışmıştı genç kızın dudaklarına. Şimdi yere göğe koyamadığı güzel striptizciyi birkaç sahne sonra önce tokatlayıp sonra da öldürerek Osman’ın taksisine bırakacaktır! Bir keresinde “Başka kadınlara benzemez Jale” diye pek pohpohlamıştı. Öbür tarafa ‘postaladığının gecesi’ Selma’ya ‘sulanıyor’ teselli için!

“Keşke! Batsa da kurtulsak.” “Fırtına çok şiddetlendi. Galiba batacağız” diyen yolcuya bunları söylüyor. Yol aldıkları köhne gemiye benzeyen kaderini çağrıştırarak. Kaç yüzyıllık Osmanlı Saltanatı da Hilmi Bey gibi ‘efendice ve onurla’ çekilebilseydi tarih sahnesinden. Filmde Orhon M. Arıburnu’nun, çevrimlerden bir yıl önceki ‘Düşmeye Dair’ adlı şiiri de kullanılmış. “Meyveler ballandıkça düşer//Yapraklar kuruyunca//Yavru kuş uçmayı şaşırınca düşer//Yıldızlar da düşer//İnsanlar da düşer!”