“Bu pis şehirde yalnız bir kadının tek başına hayatını kazanabilmesine imkân var mı? Sen de bu çirkeften çıktın, unutma.” Şarkıcı Sevda, “Ayna Recep gibi bir rezile sığınmaktan kendini alamıyorsun. Daha başka bir işle de hayatını kazanabilir insan. Her şey bu çirkefe bulanmış Beyoğlu’nda mı” diyen Haydar’a söylüyor bunları. Külhanbeylerin, zorbaların hepsinden nefret ediyordu. Ancak böylelerinin yardımına gereksinmesi var. Eskiden Abdullah Hisar’ın ‘malıydı’. Sonra Ayna Recep’in. “Bundan sonra ben kullanacağım seni” diyecektir kahramanımız! Romandaki ‘Cat’ de aynı ölçüde karamsar (sf. 62); “Bu pis dünya uğrunda ne yaşamaya değer, ne de ölmeye. Para herkesi delirtmiş.”

"Menfaatler çatıştığı zaman arada kalanların kim olduğu hiç mühim değil. Yalnız kalmayacağız Gönül. Bazı insanlar, bir müddet yanılsalar bile sonunda doğruyu görürler." Aydın söylüyor bunları ama ‘doğruyu görmek’ üzüntüden başka bir şeye yaramıyor artık. “Zamanla her şey unutulur” ve “Zamanın unutturamayacağı şeyler de vardır” diyorlardı. Bunca yıl sonra kim haklı çıktı acaba?

“İşte meslek hayatımın en hazin, beni en çok üzen olayı böyle bitti. Menderes Köprüsü’nden her geçişte yaralarım tekrar deşilir ve ben o olayı tekrar yaşarım.” İzzet Günay, filmin çevrildiği günlerde, eşi Semine Hanım’ı kaybetmenin (04 Mayıs 1968) acısını yaşıyordu. Son sahnede söylediği sözler büyük olasılıkla hâlâ geçerlidir. 21 Haziran 1958, Cumartesi günü nikâh dairesinde başlayıp Zincirlikuyu’da sona eren 10 yıllık beraberlik.

“Aşk ne harp dinler ne zelzele. Öylesi için daima vakit vardır.” Barsimon, yüzyıllar öncesinden böyle sesleniyor. Güldal ve Fahir çok şanslı. Bu mutluluğu üç kez yaşıyorlar. Aklımızı kurcalayan soruyu (filmdeki değil) romandaki genç kız soruyor (sf. 41); “Peki ama ben niçin sizin gibi o eski hayatlarımızı hatırlamıyorum?” Aldığı yanıt; “Her insanda bu hassa (özellik) olmuyor.” Bu ‘hassa’ sadece erkeklerde olsa gerek çünkü Besim ve Fahir dışında o günleri anımsayan yok! Üstelik yalnız iki bin yıl için geçerli. Daha öncesini Onlar da bilmiyor!

Çete reisi Turgut; “Ne haltın olursa olsun. İşe kadın karıştırılmasından hoşlanmam. Sözlerimi dinlemeyenler de beni sinirlendirirler.” ‘Yalnız gelmesini’ tembih etmişti Rıfat’a. Bizimki ise kolyeyi çalmış, vaat edilen parayı kapmak için, kolunda Jale, damlamış. “Yabancı değil ki, sevgilim” ve biraz sonra “Nişanlım” diyerek savunur kendini. Bu konuda kararsız ‘Rıfocuk’. Evdeyken de “Nesin bilmem ama bu halinle tam bana göresin” diyerek yapışmıştı genç kızın dudaklarına. Şimdi yere göğe koyamadığı güzel striptizciyi birkaç sahne sonra önce tokatlayıp sonra da öldürerek Osman’ın taksisine bırakacaktır! Bir keresinde “Başka kadınlara benzemez Jale” diye pek pohpohlamıştı. Öbür tarafa ‘postaladığının gecesi’ Selma’ya ‘sulanıyor’ teselli için!

“Keşke! Batsa da kurtulsak.” “Fırtına çok şiddetlendi. Galiba batacağız” diyen yolcuya bunları söylüyor. Yol aldıkları köhne gemiye benzeyen kaderini çağrıştırarak. Kaç yüzyıllık Osmanlı Saltanatı da Hilmi Bey gibi ‘efendice ve onurla’ çekilebilseydi tarih sahnesinden. Filmde Orhon M. Arıburnu’nun, çevrimlerden bir yıl önceki ‘Düşmeye Dair’ adlı şiiri de kullanılmış. “Meyveler ballandıkça düşer//Yapraklar kuruyunca//Yavru kuş uçmayı şaşırınca düşer//Yıldızlar da düşer//İnsanlar da düşer!”

“Zavallı Ali, zavallı Zehra! Ölümde birleştiler.” Mahmut, sevdiği iki kişinin ardından söylüyor bunları. Biri nişanlısı, diğeri nişanlısını kaptırdığı 22 yıllık mahalle arkadaşı. Hollywood filminde Ellen Graham-Veronica Lake’in şarkısı (1942) (Jacques Press / Frank Loesser) kendisine çok yakışıyor; “Now you see it now you don’t//Because hocus-pocus Lo and behold//You get blinded by that moon of bright gold above//That’s love.” Büyük olasılıkla kimsesiz kalan Gülşen'e de kol kanat germiştir.

“Bu, sana ait bir günah olmayacaktır.” Ahmet Giray Bey son nefesini vermek üzere. Oğluna ‘annesini baştan çıkaran adamı öldürmeyi vasiyet ediyor’.

Ali; “İşte bütün mesele burada. Bir bıçakla kesilmiş gibi ayırdın yerlerimizi. Abinin başladığını sen tamamladın. ‘Aşk, sevgi, sevmek’ gibi şeyler, bunlar boşuna gevezelik. Esas mesele ‘buraya’ gelmekte.”

“(Yapmamalıydı, kendini satıp beni yüzüstü bırakmamalıydı) diyorum ama gene de bir türlü unutamıyorum O’nu.” Filmin sonuna doğru, Taşkasaplı’nın çay bahçesinde birer bardak çay eşliğinde söylüyor bunları Aynur. Murat ve Sülo da yaptıklarına bin pişman. “Biz harcadık seni abla. Mustafa’ya kalsa o kemik çuvalını karı diye koynuna alır mıydı… Bir köfteci dükkânı hayaline ikinizi de harcadık. Sonunda elimize ne geçti? Eskiden de paramız yoktu ama canciğer bir Mustafa’mız, neredense yarattığımız bir şişe rakımız, neşemiz vardı. Yaşıyorduk senin anlayacağın.” S. Günay Akarsu “Toplumun iki ucundan birer kesit. Yoksulların verecek nesi olur kendilerinden başka” diyor. İçlerinden biri fedai seçilir. Neden olduğu bu duruma yine Avare çözüm getirecektir.

“Dünyada başka iş mi yok be? Git takside çalış, hususide çalış. ‘Hanım’la ‘Bey’i al Boğaz’a götür, gazino kapısında bekle. Ne yaparsan yap, bu işe girme. Buralarda ziyan olmadan kaç hemen.” Mustafa Dayı söylüyor bunları. Orhan’dan daha evvel gelenlere de yalvarmış. “Etmeyin Tosunlarım, bırakın bu mesleği, kıymayın kendinize” demiş. Ama dinlememişler. ‘Kazancı çok. Primi de var. Senede iki defa ikramiye’. “Şimdi hepsini toplasan bir mezarlık doldurur.” Hızlı yaşayıp hızlı ölmüşler. Yaşlı adamın yüzündeki derin yara izi de böyle bir kazanın hatırası.

“Sen her şeyin temiz olmasını isterdin. Şimdi hatırlıyorum, bir defasında deri fabrikasının önünden geçiyorduk. Kokudan hasta olmuştun. Şimdi benim de üzerimde yıllarca süren bir mahkûmiyetin silinmez kokuları var.”

Fausto Papetti’nin ‘I Remember N. 2’ albümündeki (1965) ‘Harlem Notturno’ (1939) (Earle Hagen) (Sanatçı İtalyan olduğu için ‘Nocturne’, ufak bir değişiklikle ‘Notturno’ olmuş). Düğün törenlerinde dans eden Selma ile Orhan. Ve damat değil de nikâh şahidi olmak için olağanüstü bir çaba harcayan Ahmet! Film, üçünün ama asıl ‘el kapısı’nda büyümenin neden olduğu bir ezikliğin öyküsü. Cavidan Hanım’ın, ‘ikinci bir çocuğu’ gibi davranmasına karşın delikanlı bu yıpratıcı duygudan kurtulamıyor bir türlü.

“Senin canının sıkılması benim canımın sıkılmasından daha iyidir bence!” Ekrem, her gece koynundan çıkmadığı Selma’ya söylüyor bunları. Genç kadın, ‘ihmal edildiğinden yakınınca’ da “Seni seviyorum, yetmiyor mu bu” diyecektir. Dövmüştü, hatta filmin sonunda bir adamına öldürtecektir de üstelik! Nasıl bir sevgiyse artık! Başka bir sahnede ‘kendisini hayata bağlayan’ kızını bile tokatlamıştı! Deli Dumrul’dan beter!

“Ve bütün idealist adamlar… için insanca ilgiler, en kuvvetli aşklar, maksattan sonra gelen şeylerdir ve maksatları için hiçbir elemden, hiçbir fedakârlıktan, hiçbir kurbandan kaçınmazlar…

“Ferahfeza Saz Semaisi’nin 3. Hanesi” (Tamburi Cemil Bey). “Para pul yok… Olmasın. İkide bir başım senin yüzünden derde girer… Girsin.

“Bir avcı, avlayacağı hayvana ne kadar yakın olursa işi o kadar kolaylaşır.” Babasını öldüren Jack’ın yanında çalışma nedenini böyle açıklıyor Bill. Arkadaşı Cesi’nin öldürülmesinden sonra intikamı ikileşecektir.

“Memlekette kanun var, Efendiler.” Mera için bıçaklı, baltalı kavgaya tutuşan Aşağı ve Yukarısevindikli köylülere söylüyor bunları Komutan Osman. Benzerine Aziz Nesin’in ‘Mendilsiz Ayşecik’ yazısında (Akşam-6 Ocak 1960) (‘Merhaba’-Adam Yayınları-1995-Sf. 98-99) rastlıyoruz.

“İnsanları birbirine saldırtan da açlık, sarıltan da yine açlık. Ve böyle sarılışlar kadar dünyada birbirini hiç kimse anlayamaz (sf. 213).” Bunları söyleyen Rahmi, filmdeki en inandırıcı kişi. 7. sayfadaki Emin Bey de ‘sosyal dertleri içine alan bir edebi eser’ yazmayı planlıyordu. ‘Hayattan his ve heyecan dolu bir avuç harç alıp bir kitaba döşemeyi’ yeterli bulmaz; “Hiç o kupkuru harç, renkli bir muhayyilenin imbiğinden süzülüp bir esere sızan sanatın özüyle kıyas edilebilir mi? ( sf. 387)” Bugünün romancısı ‘sadece aşkın o basmakalıp ıstırabını değil toplumun problemlerini, gerçeklerini de göstermeliymiş’. Kerime Nadir “Malum ya, fikir ne kadar ilerlerse ilerlesin, hissin derinliğine hiçbir zaman varamaz” diye bağlıyor konuyu. Sonradan ‘sosyal dertleri, dert edinenlerin’ başlarına gelenleri görünce bir daha bu konuya değinmeyecektir yazarımız. “İnsan ruhu muamma (sf. 219).” Film de ‘toplumun problemleri, gerçekleri’ ile ilgilenmeyi gerekli bulmamış.

“Benim namıma mektup yazmanı anladım ama gözyaşı dökmen ters geldi.” Fikret, Sevda’ya gönderdiği aşk mektuplarını Murat’a yazdırıyordu. Ama sonuç tatsız. Bireysel veya ulusal, böyle yardımların sonu çok üzücü oluyor.